Rys historyczny: Góra Świętej Małgorzaty jest bardzo stara. Pierwszy dokument, który ją wspomina, to tzw. „falsyfikat trzemeszeński” (powstały ok. 1233 r. w klasztorze kanoników laterańskich w Trzemesznie), noszący datę 28 IV 1145 r. Według niego w tymże właśnie roku, w obecności legata papieskiego kard. Humbalda, jeden z synów Bolesława Krzywoustego (prawdopodobnie Mieszko III Stary) przekazał „wieś na Górze pod Łęczycą” w posiadanie klasztorowi Kanoników Regularnych Laterańskich w Trzemesznie. W dokumencie jest wspomniana także usytuowana w tej wsi Kaplica Maryi; tak więc w 1145 r. istniała już i wieś, i kaplica, jednak data założenia wsi jest nieznana. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego (wydanie z 1881 r.) podaje rok 1040, lecz nie jest to niczym uzasadnione. Słownik etymologiczny miast i gmin PRL powołuje się już na „falsyfikat trzemeszeński” i podaje rok założenia 1145. ostatecznie tę datę uznano za rok założenia wsi, której właścicielami byli Kanonicy Regularni z Trzemeszna.

Przy wspomnianej kaplicy, prawdopodobnie jeszcze w 1145 r. lub na początku 1146, erygowano parafię, bowiem w dokumencie wystawionym 2 III 1146 r. przez legata papieskiego kard. Humbalda (zob. Kodeks Dyplomatyczny Wielkopolski, t. I), zatwierdzającym powyższą darowiznę wsi klasztorowi w Trzemesznie, mowa jest o proboszczu trzemeszeńskim Bernardzie.

Przed 1250 r. zakonnicy trzemeszeńscy ufundowali kościół w stylu romańskim. W XV w. był on gruntownie przebudowany, o czym świadczą fragmenty z cegły gotyckiej. Świątynia ponownie była przebudowana w XVII w. i odnowiona w wieku XIX. Gdy w 1818 r. car Aleksander I zlikwidował Kapitułę Kanoników Regularnych Laterańskich parafię przejęli księża diecezjalni diecezji włocławskiej.

Kościół usytuowany jest na szczycie wzgórza. Do poprzedzonej prostokątną przybudówką nawy przy lega kaplica boczna. Przy węższym od nawy, wielobocznie zamkniętym prezbiterium, mieści się zakrystia. Mury zewnętrzne umocnione są ukośnymi przyporami, a prezbiterium i kaplica są opilastrowane. Dwu spadowy dach korpusu wieńczy ażurowa wieżyczka na sygnaturkę. Sklepienie i ściany świątyni pokrywa polichromia z początku XX w. W retabulum ołtarza głównego, z obejściem i bramkami, stoi figura św. Małgorzaty, zasuwana obrazem Najświętszego Serca Pana Jezusa. W prezbiterium są również dziewiętnastowieczne obrazy: Narodzenie Pana Jezusa, Święta Rodzina i św. Małgorzata oraz krzyż procesyjny i barokowa figura Chrystusa Zmartwychwstałego z XVIII w. Przy ścianie tęczowej są ołtarze boczne Matki Bożej Częstochowskiej i Przemienienia Pańskiego. W nawie jest też ołtarz boczny z Ukrzyżowanym Chrystusem. W wielobocznie zamkniętej kaplicy Matki Bożej Bolesnej stoi ołtarz przedstawiający Zdjęcie z Krzyża. Na uwagę zasługują także: chrzcielnica, płyta nagrobna i cztery barokowe fere trony wykonane techniką olejną na blasze.

Opracował: ks. kan. dr Paweł Staniszewski