Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Łowiczu

adres
Miejscowości należące do parafii
Msze Święte
Dane o parafii

Rys historyczny: Jak podaje tablica fundacyjna umieszczona na ścianie katedry, pierwszy kościół na terenie Łowicza został ufundowany ok. roku 1100 przez księcia rezydującego na Mazowszu (przypuszczalnie przez Władysława Hermana) i otrzymał tytuł Najświętszej Maryi Panny. Pierwotny kościół był drewniany. Można przypuszczać, że murowany kościół w stylu gotyckim wzniesiono ok. roku 1355, wraz z budową zamku arcybiskupiego. 23 IV 1433 r. arcybiskup metropolita gnieźnieński Wojciech Jastrzębiec, prymas Polski, podniósł go do godności kolegiaty (z tytułem insignis Collegiata Loviciensis), powołując przy nim kapitułę kolegiacką. Przy jej boku powołano wówczas pierwszą w Polsce kolonię Akademii Krakowskiej. Świątynia została rozbudowana ok. roku 1464 przez arcybiskupa metropolitę gnieźnieńskiego Jana Odrowąża ze Sprowy, prymasa Polski. W 1525 r. wielki pożar miasta zniszczył gotycko-renesansowe wyposażenie kolegiaty.

Około 1575 r. arcybiskup metropolita gnieźnieński Jakub Uchański, prymas Polski, przybudował do niej murowaną kaplicę, w której arcybiskup metropolita gnieźnieński Henryk Firlej, prymas Polski, w 1625 r. umieścił relikwie św. Wiktorii (stąd obecna nazwa kaplicy), ofiarowane przez papieża Urbana VIII. Głowa świętej (oprawiona przez H. Firleja) przechowywana jest w złotym relikwiarzu autorstwa Jana Szeflera, pozostałe szczątki abp Maciej Łubieński zamknął w srebrnej trumience 29 XI 1651 r. W 1611 r. przybyła druga kaplica murowana, Świętej Trójcy – tzw. kaplica Tarnowskich, wybudowana przez wykonawców ostatniej woli arcybiskupa metropolity gnieźnieńskiego Jana Tarnowskiego, prymasa Polski. Trzecią kaplicę ufundował ok. 1635 r. arcybiskup metropolita gnieźnieński Jan Wężyk, prymas Polski, dla umieszczenia tu swojego grobowca. W podziemiach przygotowano mauzoleum dla członków Kapituły Łowickiej. Czwartą kaplicę w kolegiacie ufundował arcybiskup metropolita gnieźnieński Jan Lipski, prymas Polski. Powstała ona w latach 1640-1647. Z polecenia abp. Henryka Firleja rozpoczęto w 1623 r. zakrojoną na szeroką skalę przebudowę kościoła gotyckiego, poczynając od wzniesienia dwóch zachodnich wież w stylu późnorenesansowym. Dzieło prymasa Firleja kontynuował arcybiskup gnieźnieński Maciej Łubieński, prymas Polski. Na jego zlecenie, w latach 1652-1654, bracia Tomasz i Andrzej Poncini przebudowali kolegiatę, nadając jej obecny kształt – trójnawowej bazyliki w stylu barokowym. Zbudowano wówczas z palonej cegły piękne prezbiterium i nawę główną.

Niestety, w latach 1655-1657, w czasie potopu szwedzkiego, kolegiata została ograbiona. To, co ocalało dzięki wywiezieniu na Jasną Górę, znajduje się dziś wśród zbiorów skarbca katedralnego. Zdewastowaną przez Szwedów świątynię odnowiono i w dniu 14 X 1668 r. arcybiskup metropolita gnieźnieński Mikołaj Prażmowski, prymas Polski, dokonał jej konsekracji pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Mikołaja. Przy nowej kolegiacie zbudowano dwie zakrystie: jedną dla prałatów, a drugą dla wikariuszów i niższego duchowieństwa. Arcybiskup metropolita gnieźnieński Adam Komorowski, prymas Polski, w 1759 r. przebudował zakrystię prałacką na kaplicę Pana Jezusa Ukrzyżowanego, w której pochowano jego zwłoki (stąd jej nazwa: kaplica Komorowskiego). W miejsce zajętej zakrystii arcybiskup wybudował nową, po przeciwległej stronie prezbiterium. Nad zakrystią wikariuszowską zbudowano kapitularz, a nad zakrystią prałacką – skarbiec kolegiacki. W drugiej połowie XVIII w. przy kolegiacie powstała jeszcze jedna, szósta kaplica, pw. Pana Jezusa w ogrójcu, fundacji radcy miejskiego Jerzego Barszcza, jako rodzinny grobowiec.

Poza kaplicami należy wymienić najstarsze ołtarze kolegiackie. Wielki ołtarz Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny jest przyozdobiony z jednej strony pomnikiem prymasa Henryka Firleja w postawie klęczącej, a z drugiej podwójnym pomnikiem prymasów Andrzeja i Wacława Leszczyńskich. Ołtarz, pierwotnie ufundowany i zaopatrzony w legaty przez prymasów Leszczyńskich, spalił się przypadkowo od świecy 26 I 1761 r. Za ofiary zebrane od postronnych dobrodziejów i Kapituły Łowickiej wystawiono nowy, wraz ze stallami w chórze. Prymas Władysław Łubieński w 1763 r. zamówił w Rzymie na własny koszt obraz Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, który został umieszczony w tymże ołtarzu. Poza nim powstało w kolegiacie osiem innych ołtarzy: świętych Aniołów Stróżów, św. Józefa, św. Barbary, św. Rocha i św. Sebastiana, Najświętszej Maryi Panny z Dzieciątkiem Jezus, św. Rozalii, św. Liberiusza i św. Jana Nepomucena. Na szczególną uwagę zasługuje ołtarz maryjny, w którym od 1719 r. czczony jest obraz Matki Boskiej Łowickiej, przedstawionej w typie Matki Boskiej Śnieżnej (Salus Populi Romani), autorstwa poznańskiego malarza Adama Swacha, ukoronowany 5 X 2002 przez abp. Józefa Kowalczyka, Nuncjusza Apostolskiego w Polsce, za zgodą Stolicy Apostolskiej. Kościół jest zjednoczony „szczególną więzią duchową” z Papieską Bazyliką Matki Bożej Większej w Rzymie. Z tego tytułu w określone dni można tu uzyskać odpust zupełny, nadany na mocy dekretu Penitencjarii Apostolskiej z dnia 8 VII 2009 r.

Od 1433 r. przy kolegiacie łowickiej istniała Kapituła Łowicka, licząca – zgodnie z pierwotną erekcją – trzynaście osób (trzech prałatów i dziesięciu kanoników). Z biegiem lat liczba członków kapituły wzrastała. W 1522 r. prymas Jan Łaski erygował przy niej godność archidiakona (prałata), natomiast w 1736 r. prymas Teodor Potocki utworzył jedenastą kanonię, mianując na stałe proboszcza szpitala św. Jana kanonikiem Kapituły Łowickiej. Przez cały czas istnienia kapituła osobiście sprawowała opiekę na trzema oddzielnymi kaplicami, tzw. sacella separata. Do tych kaplic zaliczano kościół św. Leonarda (istniejący do dzisiaj) na cmentarzu grzebalnym w Łowiczu, kaplicę wystawioną w 1761 r. przez kapitułę w jej majątku Boczki oraz kaplicę w klasztorze zakonnic św. Klary w Łowiczu, przy ołtarzu Matki Bożej, ufundowaną przez Aurelię Turską w 1659 r.

Działania wojenne w czasie II wojny światowej nie oszczędziły ani Łowicza, ani kolegiaty. W czasie wrześniowej Bitwy nad Bzurą ostrzał artyleryjski spowodował pożar, w wyniku którego poważnie uszkodzone zostały dach i wieże. I tym razem świątynię odrestaurowano (prace te zapoczątkowano jeszcze w czasie okupacji niemieckiej), a wnętrze poddano konserwacji, przywracając kolegiacie jej dawne piękno.

W ostatnich latach, za sprawą papieża św. Jana Pawła II, kolegiata łowicka dwukrotnie zyskała na znaczeniu. Po raz pierwszy w roku 1992, kiedy to ojciec Święty bullą „Totus Tuus Poloniae Populus” z dnia 25 marca ustanowił ją kościołem katedralnym nowo powstałej diecezji łowickiej. Po raz drugi w czasie VII pielgrzymki do ojczyzny, kiedy przebywając w katedrze łowickiej dnia 14 VI 1999 r. nadał jej tytuł Bazyliki Mniejszej. Informuje o tym umieszczona na frontonie bazyliki pamiątkowa tablica.

We wnętrzu świątyni, oprócz licznych ołtarzy, znajdują się nagrobki dwunastu prymasów, biskupów i innych dostojników kościelnych, obrazy religijne i epitafia. Uwagę zwraca ołtarz główny, projektu E. Schroegera, ambona, biblioteka i skarbiec. W bazylice katedralnej znajduje się wiele miejsc naznaczonych modlitwą prymasów i wielu pokoleń łowiczan. Jednak dla miasta szczególne znaczenie ma kaplica św. Wiktorii, męczennicy z III w. chrześcijaństwa. To ona od wieków jest patronką miasta, a od 1992 r. również całej diecezji łowickiej. Zaciszne wnętrze świątyni skrywa jeszcze jedno niezwykle ważne dla diecezjan miejsce: to kaplica dedykowana papieżowi św. Janowi Pawłowi II. Znajduje się w niej fotel z papieskim herbem, ten sam,
który służył świętemu w 1999 r. podczas Mszy św. w Łowiczu.

Dekretem z dnia 29 X 2015 r. biskup łowicki ustanowił Bramę Miłosierdzia w tejże Bazylice Katedralnej, na czas Świętego Roku Miłosierdzia.

Opracowałks. kan. dr Paweł Staniszewski