Rys historyczny: Parafia w Piątku erygowana została w drugiej połowie XIII w., prawdopodobnie przez arcybiskupa Jakuba Świnkę, przy istniejącym już kościele. Pierwszy, drewniany kościół parafialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Stanisława biskupa został rozebrany ok. 1460 r. Drugi kościół, istniejący do dzisiaj, zbudowany w latach 1455-1460 z fundacji arcybiskupów gnieźnieńskich, dedykowany został pod tym samym wezwaniem. W 1472 r. świątynię ubogaciła altaria Najświętszej Maryi Panny, ufundowana przez dziedziców z Pokrzywnicy. W 1433 r. probostwo w Piątku zostało wcielone do uposażenia prałata dziekana Prymasowskiej Kapituły w Łowiczu. Miał on spełniać jurysdykcję parafialną przez tzw. wieczystego wikariusza oraz utrzymywać rektora istniejącej przy parafii szkoły. W 1477 r. arcybiskup metropolita gnieźnieński Jakub z Sienna, prymas Polski, z myślą o ulżeniu doli ludzi chorych, biednych i bezdomnych erygował i uposażył w obrębie miasta prepozyturę szpitalną pw. Świętego Ducha, z własnym kościółkiem i kapłanem-prepozytem. Współfundatorem był mieszczanin Jan Burza, który ofiarował na szpital pole. Instytucja ta funkcjonowała przez cały okres przedrozbiorowy.

Na początku XVI w. w imieniu proboszcza prałata-dziekana duszpasterstwo przy kościele parafialnym sprawowało dwóch kapłanów. W 1529 r. arcybiskup Jan Łaski, prymas Polski, podniósł świątynię do godności prepozytury, erygując przy niej kolegium mansjonarzy. W roku 1681, podczas wielkiego pożaru, który strawił całe miasto, kościół uległ poważnemu uszkodzeniu. Przeprowadzona w 1780 r. przebudowa spowodowała zatarcie gotyckich cech budowli. Przy nawie od strony południowej dobudowano wówczas kaplicę dedykowaną Matce Bożej.

Dzisiaj orientowany kościół parafialny w Piątku opinają uskokowe przypory. Od południa do nawy przylega kruchta, od północy – prostokątna kaplica Matki Bożej Różańcowej. Przy prezbiterium, od strony północnej, mieszczą się dwie zakrystie. Nawę, wydzielone ostrołukową tęczą prezbiterium i kaplicę przykrywają płaskie stropy, natomiast zakrystie – sklepienie kolebkowe.
W polu centralnym późnobarokowego ołtarza głównego z 1730 r. znajduje się obraz Świętej Trójcy z 1894 r., pędzla Józefa Buchbindera. W retabulum prawego ołtarza bocznego, z ok. 1660 r., jest wizerunek Matki Bożej Częstochowskiej z 1929 r., autorstwa Marii Łoskowskiej, zasuwany obrazem św. Stanisława biskupa i męczennika z 1905 r., pędzla Feliksa Cichockiego z Warszawy. W retabulum ołtarza lewego, z pierwszej połowy XVII w., znajduje się obraz św. Anny Samotrzeciej z 1756 r., zasłaniany obrazem Świętej Rodziny z 1905 r., autorstwa F. Cichockiego. Tutaj również znalazł miejsce przenośny ołtarzyk z rzeźbioną sceną Zdjęcia z Krzyża i Chrystusa w Grobie, z ok. 1700 r. W dobudowanej w XVIII w. kaplicy jest klasycystyczny ołtarz z XVIII w. z obrazami: Matki Bożej Różańcowej z Dzieciątkiem z 1720 r. i św. Marii Magdaleny z przełomu XVIII i XIX w. na zasuwie. Uposażenie kościoła dopełniają: kamienna gotycka kropielnica, rokokowa ambona z rzeźbą Chrystusa Dobrego Pasterza, barokowa kamienna chrzcielnica z miedzianą pokrywą, ołtarzyk św. Antoniego Padewskiego (XVIII w.), obrazy świętych, stacje Drogi Krzyżowej i tablice memoratywne. Wnętrze ubogaca polichromia z 1994 r., autorstwa Mieczysława Saara z Łodzi oraz witraże z Szamotuł i Łodzi.

Kościół cmentarny pw. św. Anny

Na parafialnym cmentarzu grzebalnym w połowie XVI w. stał drewniany kościół pw. św. Anny, zwany „Literackim”, gdyż istniało przy nim Bractwo Literackie, wspierane przez prymasów i ludzi świeckich, którego głównym celem było pogłębianie życia religijnego. obecny kościół, wzniesiony w 1753 . (wtedy pw. św. Wawrzyńca) do rozbiorów pozostawał pod opieką wspomnianego bractwa. Z początkiem XIX w. zaczął on spełniać rolę kościoła cmentarnego. Tytuł Przemienienia Pańskiego nadano mu w okresie międzywojennym. Jest to kościół drewniany, o konstrukcji zrębowej, oszalowany. Obejmuje prostokątną nawę z kwadratową kruchtą od południa i prezbiterium z zakrystią od zachodu. Podstawowe uposażenie kościoła stanowią rokokowe ołtarze z obrazami i osiemnastowiecznymi rzeźbami. ołtarz główny, z bramkami, zawiera obrazy Ukrzyżowania oraz Przemienienia Pańskiego, a także rzeźby putt. W prawym ołtarzu bocznym są obrazy św. Wawrzyńca i św. Katarzyny Aleksandryjskiej, w lewym św. Barbary i św. Urszuli z towarzyszkami. Obrazy św. Rocha i św. Walentego obecnie znajdują się w kościele parafialnym, rzeźba Madonny tronującej z Dzieciątkiem z drugiej połowy XIV w. – w parafialnym skarbcu.

Kościół w Pęcławicach

Na terenie parafii, w miejscowości Pęcławice (dawniej w Ciechosławice), znajduje się kościół, który istniał już w 1521 r. Służył mieszkańcom północnej części parafii, którym częste wylewy Bzury odcinały drogę do kościoła parafialnego. W drugiej połowie XVI w. był on na wet siedzibą parafii. W czasach rozbiorów i w okresie międzywojennym był znanym sanktuarium. Budynek wielokrotnie odnawiano. W 2008 r., za staraniem ks. prał. Stanisława Poniatowskiego, dzięki dotacji Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, został gruntownie odrestaurowany. 30 VIII 2009 r. poświęcił go bp Andrzej F. Dziuba, ordynariusz łowicki. Jest to orientowana świątynia z bali dębowych, częściowo uzupełnionych sosnowymi, konstrukcji zrębowej, oszalowana. Nawę, poprzedzoną kruchtą, zamyka węższe, wielobocznie zamknięte prezbiterium, z przylegającą od północy zakrystią. Przykryte stropem wnętrze rozdziela półkolisty otwór tęczowy z krzyżem na nisko osadzonej belce. W rokokowym ołtarzu z bramkami umieszczone są osiemnastowieczne obrazy: otoczony kultem wizerunek Matki Bożej Łaskawej z Dzieciątkiem (ozdobiony srebrną, częściowo złoconą sukienką) i św. Urszuli (na zasuwie).

Opracował: ks. kan. dr Paweł Staniszewski