św. Michała Archanioła w Inowłodzu

adres
Miejscowości należące do parafii
Msze Święte
Dane o parafii
Osoby

Rys historyczny: Parafia szczyci się posiadaniem jednego z najstarszych kościołów w Polsce. Początki parafii sięgają XI w. Funkcję kościoła parafialnego pełnił wówczas kościół pw. św. Idziego, leżący na wzgórzu, na obrzeżach miasta, według tradycji ufundowany przez Władysława Hermana w 1082 r. Na Władysława Hermana jako fundatora świątyni wskazywała pochodząca z późniejszego okresu (obarczona wieloma historycznymi nieścisłościami i aktualnie już nieistniejąca) kamienna tablica w kościele. Dane historyczne wskazują jako przybliżoną datę powstania kościoła rok 1100 lub lata bezpośrednio po nim następujące (tj. późne lata panowania Władysława Hermana lub wczesne lata panowania Bolesława Krzywoustego). Świątynię wymienia również Jan Długosz, podając rok 1086 jako datę fundacji. Według tradycji wraz z kościołem powstał na tej samej górze klasztor benedyktynek, który został w 1241 r. zburzony podczas najazdu tatarskiego, po którym zakonnice opuściły to miejsce. Kościół wzniesiono z miejscowego piaskowca. W jego romańskich ścianach znajdują się małe, półokrągłe okna i takie same drzwi. Posiada okrągłą wieżę, pokrytą czerwonym dachem w kształcie stożka, nad którym góruje krzyż.

W 1790 r. podjęto próbę odnowienia kościoła, jednak w 1793 r. został on ograbiony przez żołnierzy pruskich, a następnie zamieniony na magazyn zbożowy. Na początku XX w. świątynia była zniszczona, a jej dach pokryty był słomą. Prace restauracyjne rozpoczęto z inicjatywy cara Mikołaja II. Kolejne zniszczenia zostały spowodowane przez I wojnę światową. Pierwsze, nieukończone prace rekonstrukcyjne prowadzono w latach 1924-1926. Ostateczny wygląd nadała mu restauracja prowadzona z inicjatywy prezydenta Ignacego Mościckiego, według projektu Wilhelma Henneberga (1936-1938). Wprowadzono wtedy wiele elementów obcych wcześniejszej architekturze kościoła, m.in. podwyższono wieżę o jedną kondygnację, a w nawie od strony zachodniej na miejscu otwartej arkady wybudowano emporę z tryforyjnymi przezroczami. Świątynię ponownie poświęcono 1 XI 1938 r.

Świątynię tworzy osiowe zestawienie cylindrycznej, zachodniej wieży z jednoprzestrzenną prostokątną nawą, zakończoną od wschodu absydą. Istotnym elementem jest oparcie wieży na zachodniej ścianie nawy oraz otwarcie jej wysoką arkadą na emporę. Na emporę prowadzą kręte schody, a sama wieża w górnych kondygnacjach, przeprutych biforiami, pełni funkcję dzwonnicy. Podobny do inowłodzkiego układ kościoła można spotkać w hrabstwach wschodniej Anglii, gdzie datuje się je przeważnie na XI w. Datowanie kościoła na schyłek wieku XI potwierdza wątek muru z płaskich ciosów piaskowca, układanych starannie w niskie warstwy, miejscami zaś w rybi szkielet (opus spicatum), jak również brak artykulacji ścian zewnętrznych (w formie charakterystycznych dla romanizmu lizen). Kościół uważany jest za jeden z najcenniejszych zabytków sztuki romańskiej w Polsce. Przy kościele znajduje się cmentarz.

Do 1520 r. ta świątynia leżąca na urokliwej skarpie Pilicy, ale poza miastem, była kościołem parafialnym dla mieszkańców Inowłodza i okolicznych wiosek. W 1520 r. wzniesiono obecny kościół pw. św. Michała Archanioła, nazywany „miejskim”, który przejął funkcje parafialne. Ufundowanie kościoła przypisywane jest często królowi Zygmuntowi I. Kościół miał stanowić wotum za narodzenie syna Zygmunta II Augusta. Późnogotyckie żelazne drzwi z herbem Jastrzębiec pozwalają jednak upatrywać fundatorów wśród rodu Strykowskich, pieczętujących się tym właśnie herbem. Przy kościele, w 1650 r., utworzona została prepozytura parafialna. W 1762 r. należało do niej trzech mansjonarzy. W tym też czasie przy kościele istniał przytułek dla ubogich. Nie wiadomo jak długo parafia była prepozyturą. W schematyzmie archidiecezji warszawskiej z roku 1863 nie ma już o niej mowy. Ponadto, w połowie XVIII w. zapisy archiwalne (1759, 1762) mówią o istnieniu na terenie parafii, we wsi Giełzów, kaplicy publicznej pw. Matki Bożej Bolesnej, przy której przebywało dwóch eremitów.

Obecny kościół pw. św. Michała Archanioła jest w stylu późnego gotyku. Należy do typu kościołów bezwieżowych. Jest to budowla orientowana, jednonawowa, z wielobocznym, nieco węższym, prosto zamkniętym prezbiterium. W 1875 r. kościół został przebudowany, w wyniku czego stracił pierwotny wystrój i cechy stylowe późnego gotyku. Wnętrze i elewacje utrzymane są w stylu neogotyckim. Z elementów dzisiejszego wystroju wnętrza na uwagę zasługują trzy neobarokowe ołtarze, pokryte polichromią imitującą marmur. W ołtarzu głównym znajduje się obraz Matki Bożej Bolesnej i figury św. Apostołów Piotra i Pawła. Ołtarze boczne poświęcono Najświętszemu Sercu Pana Jezusa (po lewej stronie) i św. Antoniemu Padewskiemu (po prawej).

Podczas I wojny światowej kościół znalazł się w centrum kilkumiesięcznych walk pozycyjnych, toczących się na linii Pilicy. Jednak poważniej ucierpiał podczas II wojny światowej. W styczniu 1945 r. Niemcy wysadzili pobliski most na Pilicy. od wstrząsów zniszczeniu uległ dach oraz popękały mury. Uszkodzenia te usunięto podczas powojennych remontów kościoła. Z pamiątek historycznych w kościele zachowały się: późnogotycki relikwiarz, zawierający szczątki św. Idziego, sukienka z obrazu Matki Bożej Bolesnej, rzeźbiona w drzewie, gotycka chrzcielnica z granitu polnego oraz późnogotycki portal wykonany z piaskowca.

Opracował: ks. kan. dr Paweł Staniszewski