Rys historyczny: Pierwotny, drewniany kościół parafialny pw. św. Marcina wzmiankowany jest w 1399 r. Należy więc przypuszczać, że mniej więcej w tym czasie lub nieco wcześniej erygowana została parafia. Drugi, murowany kościół w stylu gotyckim powstał w pierwszej połowie XV w., a jego wznoszenie rozpoczął przed 1425 r. Mikołaj Oporowski, wojewoda łęczycki. Budowę ukończył po objęciu dóbr rodowych, w 1428 r., syn wojewody Władysław, od 1434 r. biskup włocławski, a następnie arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski. Tenże arcybiskup wybudował w Oporowie niewielki zameczek, będący jego ulubioną siedzibą. Tutaj też zmarł w 1453 r. i na własną prośbę został pochowany w podziemnej krypcie kościoła. Na cztery dni przed śmiercią, 7 III 1453 r., wydał akt fundacyjny, przekazujący parafię w Oporowie ojcom paulinom z Jasnej Góry. W dokumencie nakładał na zakonników obowiązki duszpasterstwa parafialnego na terenie miasta i należących do parafii wsi. Powstającemu konwentowi przekazano dotychczasowe uposażenie parafii, czyli ogrody, dwie karczmy, dwa łany z łąkami oraz dziesięciny z okolicznych wsi. Służyło to utrzymaniu siedmiu zakonników, w tym pięciu kapłanów oraz rektora szkoły, także zakonnika. Jeszcze w XV w. z fundacji braci oporowskich pobudowano gotycki klasztor jako dom mieszkalny dla zakonników. Szkoła parafialna kształciła od czasów fundacji synów mieszczan oporowskich, być może także dzieci okolicznych kmieci i biedniejszą młodzież stanu szlacheckiego, z czasem jednak upadła. Dopiero w drugiej połowie XVIII w. wznowiono działalność edukacyjną, po wzniesieniu nowego budynku szkolnego (obecnie zachodnie skrzydło klasztoru).

Pod koniec XV w. dobra oporowskie ulegały rozdrobnieniu i świetność rodu oporowskich zaczęła przygasać. Wpłynęło to negatywnie na warunki w jakich musiał działać klasztor, przeżywający w następnych stuleciach niedostatki, a nawet biedę. Szczególnie trudny był wiek XVII, przynoszący tylko jedną znaną z dokumentów fundację szpitala parafialnego – domu dla ubogich, ustanowioną w 1652 r. przez Kazimierza Tarnowskiego, kanonika łowickiego, właściciela oporowskich dóbr. Wkrótce działania wojenne, toczące się w Polsce podczas potopu szwedzkiego, doprowadziły w 1657 r. do dramatycznych wydarzeń w Oporowie. Żołnierze szwedzcy ograbili kościół i torturowali przeora, o. Gabriela, aby wydał im skarbiec klasztorny. Szwedzi, opuszczając Oporów, podpalili klasztor, lecz ogień w porę ugaszono. W końcu XVII w. budynki kościoła i klasztoru znajdowały się w złym stanie, a pożar w 1697 r. dopełnił dzieła zniszczenia i uniemożliwiał wypełnianie przez paulinów obowiązków duszpasterskich. Klasztor uratowali ze zgliszcz nieznani dobrodzieje, łożąc na jego remont w 1710 r.

W trzydziestych latach XVIII w. odnowiono kościół dzięki donacjom nowego właściciela oporowa, Jana Sołłohuba, podskarbiego wielkiego litewskiego i wojewody brzesko-litewskiego. Pół wieku później, w trzecim ćwierćwieczu XVIII stulecia na miejscu zrujnowanej gotyckiej kaplicy powstała nowa, pw. św. Jana Chrzciciela oraz zakrystia, a wieża kościoła zyskała barokowy hełm. W latach osiemdziesiątych XVIII w. nastąpiła rozbudowa klasztoru o skrzydło zachodnie, piętrowe, łączące gotycki dom zakonny z kościołem, mieszczące wznawiającą działalność szkołę parafialną. Pomieszczenia na parterze i piętrze sklepione są kolebką z lunetami, a korytarze przykrywają sklepienia żagielkowe. Niewielki skarbczyk, bez okien i dostępny tylko z piętra, umieszczono obok bramy wjazdowej przy wieży.

W 1819 r. konwent skasowano i parafię przekazano księżom diecezjalnym. Decyzją rządu, w 1859 r. przywrócono klasztor paulinom, ale dekret carski z 1864 r. skasował ich powtórnie. Blisko sto lat parafią administrowali księża diecezjalni. Remont, częściowo sfinansowany przez dziedzica Oporowa Tomasza Orsettiego, objął wymianę dachów na wszystkich budynkach i przeróbki we wnętrzach. Następna gruntowna restauracja budynków klasztornych i odnowienie wnętrza kościoła nastąpiło w 1889 r. W nawie od zachodu zbudowano podchórze z emporą muzyczną, mieszczącą prospekt organowy, w oknach założono witraże wykonane w warsztacie Alberta Zerduera, ufundowane przez Józefę i Wilhelma Orsettich. Przed 1900 r. powiększono kościół od zachodu, poprzez ujęcie w jednolitą bryłę i nakrycie dachem kaplicy, rozbudowanej o jedno przęsło oraz zakrystii z dwoma nowymi przedsionkami.

Wnętrze kościoła w 1938 r. pokryły freski autorstwa malarza Szretera. W 1957 r. paulini ponownie powrócili do Oporowa, obejmując klasztor i parafię, którą prowadzą do dzisiaj. Po licznych przebudowach obecny kościół jest orientowany, wzniesiony na planie prostokąta, jednonawowy, z prostokątnym prezbiterium. Główny ołtarz pochodzi z 1776 r. i mieści obraz Matki Boskiej Częstochowskiej z XVII w. Wyżej wisi obraz z 1840 r. przedstawiający patrona kościoła, św. Marcina. Dwa ołtarze boczne poświęcono Przemienieniu Pańskie mu i Najświętszemu Sercu Pana Jezusa. Przy nawie usytuowana jest kaplica św. Pawła, pierwszego pustelnika i św. Jana Chrzciciela, a w niej osiemnastowieczny ołtarz z obrazem przedstawiającym patrona zakonu, św. Pawła, na tle oporowskiego klasztoru. W zwieńczeniu ołtarza znajduje się wizerunek św. Jana Chrzciciela.

Z konwentem oporowskim związana jest postać Stanisława, paulina, nazywanego błogosławionym, otoczonego sławą świętości. Urodzony ok. 1501 r. w Oporowie, doktor filozofii, prowincjał zakonu, zasłużył się dla obrony polskiego katolicyzmu w okresie Reformacji. Ostatnie lata życia spędził w klasztorze w Oporowie, gdzie zmarł ok. 1552 r. Nad jego trumną miały miejsce liczne cuda i łaski, ściągające pielgrzymów z odległych miejscowości, którzy pozostawiali w kościele dziękczynne wota. Miejsce urodzenia Stanisława uczczono w drugiej połowie XVIII w. kapliczką.

Opracował: ks. kan. dr Paweł Staniszewski