św. Jana Chrzciciela i św. Rocha w Brochowie

adres
Miejscowości należące do parafii
Msze Święte
Dane o parafii
Osoby

Rys historyczny: Pierwszy kościół w Brochowie powstał najprawdopodobniej jeszcze przed 1113 r., za czasów Władysława Hermana bądź jego syna Zbigniewa, gdy Mazowsze stało się jego posiadłością. Po założeniu w 1151 r. opactwa w Czerwińsku dobrami brochowskimi obdarowano tamtejszych kanoników regularnych lateraneńskich, a po 150 latach, koleją losu, Brochów stał się w 1304 r. własnością rycerza Jana Sówki herbu Prawdzic, protoplasty rodu, który przyjął nazwisko Brochowskich. W 1331 r. stary drewniany kościół rozebrano, a na jego miejscu wzniesiono nowy, murowany. Z budową tegoż kościoła, w 1351 r., wiąże się opowieść, jakoby sfinansowano ją z okupu za pojmanego w niewolę rycerza niemieckiego Andrzeja z Dinheim, gościa Zakonu, biorącego udział w krzyżackich wyprawach na polskie ziemie. Kościół brochowski był niewątpliwie rycerską fundacją. Fakt, że Jan Sówka, posiadający liczne dobra i czterech z siedmiu synów piastujących kolejno urząd biskupa płockiego, był w stanie sam go ufundować ani nie zaprzecza, ani nie potwierdza opowieści. Kościół pw. św. Jana Chrzciciela zbudowano w stylu gotyku nadwiślańskiego. Początkowo stanowił budowlę jednonawową o grubych murach wzmocnionych skarpami, ale bez gotyckiego sklepienia, za to z drewnianym dachem.

Pierwszym proboszczem w Brochowie, znanym ze źródeł historycznych i wspomnianym w 1351 r., był kapelan księcia Ziemowita III, a więc kościół pw. św. Jana Chrzciciela był już wtedy kościołem parafialnym, przy tym wystarczająco eksponowanym dla książęcego kapelana. Nie wiadomo kiedy parafia została erygowana. Wielka rozbudowa świątyni miała miejsce po roku 1551 z polecenia wojskiego warszawskiego Jana Brochowskiego herbu Prawdzic, który najął w tym celu włoskiego muratora Ja na Baptystę, osiadłego w Płocku, budowniczego m. in. warszawskie go Barbakanu i autora przebudowy kolegiaty w Pułtusku. Prace budowlane polegały w swym głównym kształcie na dodaniu do istniejącej bryły dwóch naw bocznych oraz narożnych wieżyczek o charakterze obronnym, łączonych ze sobą biegnącym nad nawami bocznymi gankiem strzeleckim. Ukończyli je ok. dziesięć lat później, już po śmierci fundatora, żona z synami Janem i Stanisławem. Poświęcenie kościoła pw. św. Jana Chrzciciela i św. Rocha miało miejsce w 1561 r. Natomiast wielki ołtarz konsekrowano 4 VI 1596 r.

Na początku XVI w., według opisu wizytującego parafię biskupa poznańskiego Wawrzyńca Goślickiego, kościół był murowany, pokryty dachówką, z dwoma mieszkaniami w wieży i zegarem. Przy kościele istniała szkoła, jednak rektor był „niedbały”, a liczba uczniów bardzo mała. W 1661 r. Brochów przeszedł działem spadkowym na Agnieszkę Lasocką, z do mu Brochowską, żonę Olbrachta Adriana Lasockiego herbu Dołęga, który, jak informuje wmurowana w filar tablica fundacyjna, roku 1665 dnia 28 sierpnia […] kościół chylący się do upadku z powodu starości z pomocą Wielebnego Zygmunta Załęskiego […] gruntownie odnowił i na konserwację wieś Plecewice tej Bazylice, za zgodą Rzeczypospolitej, na wieki wcielił. Z je go hojności (powyższa donacja została zatwierdzona przez Sejm walny Koronny w 1667 r.) parafia korzystała aż do 1863 r. Wszelkie naprawy i renowacje były pokrywane ze środków pochodzących ze specjalnego funduszu zasilanego dochodami ze wsi Plecewice. W XIX w. kościół odnawiano kilkakrotnie. Pierwszy raz staraniem ks. Jana Duchnowskiego, następnie w 1858 r. oraz pod koniec XIX w.

Po powstaniu styczniowym 1863 r. ukazem carskim Kościołowi zabrano przyznane uposażenie, tj. wieś Plecewice. Odtąd przy remontach mógł liczyć jedynie na okoliczne ziemiaństwo, a gdy i tych zabrakło stał się beneficjentem Skarbu Państwa. Kościół uległ zniszczeniu w wyniku walk rosyjsko-pruskich, toczonych nad Bzurą w latach 1915-1916. Budowla doszczętnie wtedy spłonęła, runęło sklepienie, utracono bezpowrotnie wystrój i wyposażenie wnętrz. Ocalała jedynie część murów, pojedyncze rzeźby, kilka mniejszych obrazów oraz kamienne tablice pamiątkowe. Po od zyskaniu przez Polskę niepodległości zabytkowy obiekt poddano głębokiej rekonstrukcji przy udziale architektów Jarosława Wojciechowskiego i Tymoteusza Sawickiego, którzy przy odbudowie połączyli wierność tradycji historycznej z modnym w owym czasie stylem art deco. Rekonstrukcja nie objęła jednak wnętrza świątyni: sklepienie i ściany pokryto jedynie gładkimi tynkami, przez co niegdyś barwne i pełne ozdób teraz stało się surowe i sterylnie białe. Prace remontowe zakończyły się ok. 1933 r., a zaledwie sześć lat później kościół znów ucierpiał od ognia i pocisków, kiedy w 1939 r. Brochów znalazł się w zasięgu jednej z największych bitew kampanii wrześniowej, zwanej Bitwą nad Bzurą. Ponownie odbudowano go w latach 1946-1949. Później jednak, w okresie Polski Ludowej, przy braku niezbędnych nakładów finansowych ulegał on powolnej aczkolwiek systematycznej degradacji: pojawiły się pęknięcia w murach, pęczniały zawilgocone tynki, zawaleniem groził dach świątyni. Parafia nie była w stanie temu zapobiec. Dopiero w latach dziewięćdziesiątych XX w., a na większą skalę pod koniec pierwszej dekady wieku XXI wykonano tutaj gruntowny remont, pod czas którego usunięto zagrożenia budowlane, odnowiono ponadto polichromię i kasetonowe sklepie nie kolebkowe.

Ogłoszenie przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Bogdana Zdrojewskiego roku 2010 Rokiem Chopinowskim dało brochowskiej bazylice możliwość restauracji utraconego w 1915 r. wystroju wnętrza. Świątynia odzyskała swój blask dzięki dwóchsetnej rocznicy urodzin ochrzczonego tu 23 IV 1810 r. Fryderyka Franciszka, syna Mikołaja Chopina i Justyny z Krzyżanowskich. W latach 2007-2009, w ramach programu „Fryderyk Chopin 2010”, dokonano kompleksowej rewitalizacji. Kościół jest klasyczną bazyliką obronną, wybudowaną na planie prostokąta, ze średniowieczną nawą główną i dostawionymi do niej w XVI stuleciu dwiema nawami bocznymi, nad których dachami usytuowane są okna nawy głównej. Surową, zbliżoną do neoromańskiej formę zewnętrzną budowli podkreślają ustawione w narożach dwie cylindryczne wieżyczki, pomiędzy którymi znajduje się rodzaj empory. Prezbiterium zamknięte zostało absydą i górującą nad nią samotną wieżą, co w Polsce stanowi rozwiązanie rzadko spotykane, popularne natomiast w architekturze północnych Włoch. Wnętrze kościoła przykryto rozciągniętym na całej jego długości bezlunetowym, kolebkowym sklepieniem, dekorowanym siecią kasetonową z powtarzającymi się motywami prostokąta oraz koła. Wokół świątyni poprowadzono dwukondygnacyjny ganek tunelowy ze strzel ni ca mi. Całość otacza wybudowany prawdopodobnie w pierwszej połowie XVII stulecia mur z protobastionami, który – biorąc pod uwagę czasy, w jakich powstawał – mógł mieć w tym przypadku znaczenie bardziej symboliczne niż obronne.

Współczesny charakter świątyni w pewnym stopniu odbiega od wyglądu szesnastowiecznego i jest rezultatem kontrowersyjnych, prowadzonych w pośpiechu działań konserwatorskich z lat 1946-49 oraz wykonanej w okresie 2007-2009 restauracji, która przywróciła wnętrzu dawną dekoracyjność: cementowe stropy i przez ponad siedemdziesiąt lat nagie ściany pokryto wielobarwną polichromią, odtworzoną w oparciu o zachowane relikty renesansowej malatury. Wyposażenie kościoła jest niemal w całości wtórne i pochodzi z czasów współczesnych. Do nie licznych wyjątków należą oryginalne osiemnastowieczne figury świętych dominikańskich. Ołtarz główny jest wzorowany na dziewiętnastowiecznym, uwiecznionym na archiwalnych fotografiach, z obrazem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. ołtarze boczne poświęcone są patronom parafii. W przyfilarowym ołtarzu Miłosierdzia Bożego umieszczono zachowane i zakonserwowane zabytkowe elementy dawnego ołtarza. Ambona jest wierną rekonstrukcją historycznej, barokowej. Figura Chrystusa Ukrzyżowanego to replika okaleczonej rzeźby, której oryginał eksponowany jest w nawie bocznej. W kościele znajduje się wiele tablic pamiątkowych i dwie krypty dawnych właścicieli Brochowa.

Opracował: ks. kan. dr Paweł Staniszewski