Rys historyczny: Według „Rocznika Archidiecezji Warszawskiej” parafia w Skierniewicach została utworzona prawdopodobnie w XIV w. Tadeusz Ladenberger w pracy „Zaludnienie Polski na początku panowania Kazimierza Wielkiego”, biorąc za podstawę roczne rachunki poborców daniny na rzecz Stolicy Apostolskiej (tzw. świętopietrza) wykazał, iż już w 1335 r. istniała w Skierniewicach parafia obejmująca w przybliżeniu 576 wiernych. Należała do dekanatu rawskiego, który wchodził w skład archidiakonatu łęczyckiego. Istnienie parafii w Skierniewicach w drugiej ćwierci XIV w., a tym samym związanego z nim kościoła, potwierdza dokument z 1347 r., wydany przez arcybiskupa metropolitę gnieźnieńskiego Jarosława Skotnickiego, w którym zobowiązał sołtysa Mokrej i mieszkańców tej wsi do płacenia dziesięciny rektorowi (zarządcy) kościoła, w którym słucha kazań i przyjmuje sakramenty. W trzynaście lat później (rok 1360) tenże arcybiskup, przenosząc wieś Skierniewice z prawa polskiego na prawo niemieckie średzkie, nakazał sołtysowi Albertowi, synowi Idziego, płacić dziesięcinę rektorowi kościoła w Skierniewicach. Najstarszy, prawdopodobnie drewniany kościół parafialny musiał więc powstać tu przed rokiem 1335. Nietrwały materiał, a może wzrost znaczenia Skierniewic oraz zwiększenie się liczby parafian sprawiło, że wkrótce przed dworem arcybiskupów gnieźnieńskich stanęła nowa świątynia.

Fundatorem drugiego z kolei kościoła parafialnego, który powstał w 1367 r. i otrzymał, być może w nawiązaniu do poprzedniego, wezwanie św. Wojciecha biskupa, był arcybiskup metropolita gnieźnieński Jarosław Skotnicki. O wyglądzie tej świątyni brak jakichkolwiek wiadomości. Niewątpliwie służyła parafii skierniewickiej w latach 1367-1479. W jej murach w roku 1462 przyjął sakrament bierzmowania i niższe święcenia kapłańskie z rąk swego krewnego, prymasa Jana Gruszczyńskiego, Jan Łaski – późniejszy arcybiskup metropolita gnieźnieński, prymas Polski w latach 1510-1531. Arcybiskup metropolita gnieźnieński Jan ze Sprowy, po wydaniu w 1457 r. przywileju lokacyjnego dla Skierniewic, rozpoczął budowę nowego, murowanego kościoła parafialnego. Prace budowlane przebiegały dwuetapowo. W latach 1457-1463 z fundacji wspomnianego prymasa wzniesiono korpus nawowy. W drugim stadium, w latach 1475-1479, dzięki fundacji arcybiskupa metropolity gnieźnieńskiego Jakuba z Sienna, prymasa Polski, dobudowano do nawy wysoką wieżę, wzmocnioną skarpami na narożach. On też w roku 1480 erygował przy tym kościele prepozyturę parafialną i kolegium sześciu mansjonarzy.

Po wybudowaniu kościoła św. Jakuba dawna świątynia św. Wojciecha biskupa była używana przez arcybiskupów gnieźnieńskich jedynie okresowo. W szesnastowiecznych źródłach archiwalnych nazywano ją, nie wymieniając tytułu, starym kościołem, starym kościółkiem, kaplicą lub kościołem macierzystym. Z czasem popadł on w ruinę, ale wspomniany prymas Jan Łaski odbudował go jako nieparafialny pw. św. Wojciecha i konsekrował w 1526 r. W dokumencie fundacyjnym z 20 X 1530 r. stwierdził, że uczynił to dla uczczenia Trójcy Przenajświętszej i Najświętszej Maryi Panny. Kościół ten przetrwał niespełna sto lat. Prawdopodobnie stracił rację bytu gdy przy pałacu arcybiskupów gnieźnieńskich, wzniesionym w pierwszej ćwierci XVII w.
przez prymasa Wojciecha Baranowskiego i jego następcę Wawrzyńca Gembickiego, powstała nowa kaplica.

Przed rokiem 1528 prymas Jan Łaski na terenie parafii św. Jakuba, za miastem przy drodze prowadzącej do Rawy (tam, gdzie dzisiaj znajduje się kościół św. Stanisława biskupa), ufundował kościół św. Rocha (tzw. szpitalny), wraz ze szpitalem ubogich. Dokument fundacyjny dla tej instytucji – prepozytury szpitalnej, wystawił 22 X 1528 r. i na jego mocy inkorporowana parafia
Wysokienice stała się jej uposażeniem.

Można stwierdzić z przekonaniem graniczącym z pewnością, że podczas potopu szwedzkiego i prawie dwuletniej okupacji szwedzkiej Skierniewic, od września 1655 r. do końca czerwca 1657 r., kościół parafialny św. Jakuba wraz z pałacem prymasowskim uległ grabieży i dewastacji. Nie zachowały się jednak żadne materiały źródłowe z tego okresu, z wyjątkiem nielicznych, dotyczących świątyni gotyckiej, a pochodzących dopiero z XVIII w. (najważniejsze z lat: 1702, 1751, 1762). Ukazują one obraz kościoła św. Jakuba fragmentarycznie i to po upływie ponad dwustu lat od zakończenia jego budowy. W tym okresie musiały zajść duże zmiany w wyglądzie zewnętrznym i układzie przestrzennym świątyni. Wiadomo, że w 1751 r. znajdowało się tu osiem ołtarzy: wielki, cztery boczne w nawie oraz trzy inne w kaplicach, wszystkie będące pod opieką cechów. Pomimo remontów kościoła, przeprowadzonych przez prymasów: Teodora Andrzeja Potockiego (1723-1738), Krzysztofa Antoniego Szembeka (1739-1748) i Adama Komorowskiego (1749-1759), nie udało się powstrzymać procesu degradacji, dlatego podczas wizytacji z 1762 r. odnotowano m.in., że dach kościoła wymagał reparacji, krzyż na wieży był pochylony, a domy mansjonarskie popadły w ruinę.

Także kolejny prymas, Władysław Łubieński (1759-1767), usiłował zapobiec zniszczeniu świątyni, w której konsekrował biskupów: Adama Stanisława Krasińskiego (1760), Ignacego Kozierowskiego (1763) i Andrzeja Młodziejowskiego (1767). Jednak jego następca, arcybiskup Gabriel Podoski (1767-1777), pozostawił kościół na łaskę losu. Ten drugi kościół św. Jakuba (Sienieńskiego) nie należał, jak się wydaje, do dzieł wysokiej klasy, był jednak cennym pomnikiem przeszłości, dotkniętym nie tyle rabunkami wojennymi czy pożarem w 1745 r., co postępującym zaniedbaniem ze strony administratorów parafii. Sytuacja uległa jednak zmianie, a to za sprawą mało popularnego w Polsce prymasa Antoniego Kazimierza ostrowskiego (1777-84). Ten, widząc stan kościoła, zrezygnował z prób jego ratowania, a zadecydował o jego rozbiórce i zbudowaniu nowego, przy czym niektóre sprzęty polecił rozdać biedniejszym kościołom. Uznał bowiem za haniebne, by stan kościoła w mieście będącym rezydencją arcybiskupów gnieźnieńskich budził lęk przybywających. opracowanie projektu nowej świątyni powierzył Efraimowi Schroegerowi, wybitnemu architektowi od lat związanemu z dworem królewskim. Wykonał on projekty nowego ratusza oraz rozbudowy skierniewickiego zespołu pałacowego. Na budowę kościoła św. Jakuba fundator wyłożył ponad 1 150 000 zł. Prace rozpoczęto zapewne w 1779 r., wówczas bowiem prymas ostrowski zlikwidował cmentarz grzebalny przy świątyni gotyckiej i przeniósł go poza miasto. Budowę zakończono niewątpliwie przed 11 VIII 1780 r. Jak pisze Stanisław Lorentz w monografii Efraima Schroegera, kształt skierniewickiego kościoła miał stanowić mauzoleum fundatora i w pojęciu miłośników XVIII w. nawiązywać do Panteonu. Uroczystej konsekracji istniejącej do dzisiaj świątyni dokonał 30 IX 1781 r. biskup poznański Antoni okęcki, kanclerz wielki koronny, w obecności fundatora. Wcześniej, tj. 6 VI 1781 r., prymas Antoni Kazimierz ostrowski wystawił dokument, zgodnie z którym proboszczem parafii miał być odtąd biskup sufragan łowicki, dziekan Kapituły Łowickiej.

Kościół skierniewicki jest jednym z ostatnich dzieł Efraima Schroegera, bodaj najciekawszym, do którego zaprojektował całe wyposażenie wnętrza oraz pomnik prymasa ostrowskiego. Fundator widział ukończony ok. 1783 r. kościół, ale będąc już ciężko chory nie mógł nadzorować jego wykończenia. Najczęściej przebywał w zachodnioeuropejskich uzdrowiskach, a ostatecznie zmarł
w Paryżu 26 VIII 1784 r. Zgodnie z jego wolą pochowano go w kościele św. Ludwika na Wyspie, natomiast serce przywiózł do Skierniewic towarzyszący mu podczas podróży biskup koadiutor kamieniecki Jan Dembowski.

Biskupi sufragani łowiccy jako proboszczowie nie rezydowali w Skierniewicach, a duszpasterstwo w parafii św. Jakuba sprawowali ich zastępcy: wikariusze wieczyści, nazywani też komendarzami. Kandydatów na to stanowisko przedstawiali sufragani. Niestety, w XIX w. sufragania łowicka nie była obsadzona przez ponad ćwierć wieku i dopiero po upływie 28 lat od śmierci trzeciego z kolei sufragana, Daniela ostrowskiego († 1831), w 1859 r. jego następcą mianowano Henryka Ludwika Platera (†1868). Za jego czasów, w latach 1862-1864, dokonano generalnego remontu kościoła parafialnego. Na czas prac remontowych nabożeństwa przeniesiono do kościółka św. Stanisława. Wprawdzie już 15 XI 1863 r. bp Plater poświęcił nowo odbudowaną świątynię, ale prace trwały jeszcze do listopada 1864 r. Biskup Henryk Plater był ostatnim sufraganem łowickim, proboszczem parafii św. Jakuba. Od 1870 r. parafią zarządzali rezydujący już na miejscu zwykli proboszczowie z pomocą dwóch wikariuszy. Przed II wojną światową restaurowano kościół dwukrotnie: między rokiem 1919 a 1929 i w latach 1936-1938.

Po wojnie, w latach 1949-1992 przy kościele wielokrotnie miały miejsce różne prace remontowe i konserwatorskie. W ich wyniku kościół św. Jakuba jest dzisiaj najcenniejszym zabytkiem sakralnym i architektonicznym miasta Skierniewice. Opisywano go w wielu przewodnikach, a także w monografii architekta Schroegera. To jedna z najciekawszych jego prac: na tyle cenna, że w zasadzie nigdy nie modernizowana ani przebudowywana. Jest przedmiotem zainteresowania z powodu śmiałej koncepcji plastycznej, wzorowanej na rzymskich budowlach, m.in. na rzymskim Panteonie i tamtejszych grobowcach, stąd przez wielu historyków kościół jest uważany za mauzoleum fundatora. Budowla na rzucie koła posiada zamknięte półkoliście prezbiterium z gotycką, kwadratową wieżą. Przykrywająca nawę spłaszczona kopuła ozdobiona została iluzjonistycznie namalowanymi rozetami, z centralnie umieszczonym plafonem przedstawiającym Eklezję. Wy strój wnętrza stanowi m.in. marmurowa chrzcielnica, ambona, organy z 1966 r., klasycystyczne fotele oraz miedziane stacje Męki Pańskiej. W ołtarzu głównym znajduje się baldachim z krucyfiksem, podstawą spoczywający na tabernakulum. Za ołtarzem umieszczono malowidło „ostatnia Wieczerza”. Ołtarze boczne poświęcono św. Antoniemu Padewskiemu, św. Wojciechowi, św. Jakubowi oraz Najświętszej Marii Pannie Niepokalanie Poczętej. Ściany wewnętrzne świątyni uświetniają obrazy: „Ucieczka do Egiptu”, Chrystusa Ukrzyżowanego, Matki Bożej Nieustającej Po mocy, św. Małgorzaty Alacoque, a także portrety prymasa Antoniego ostrowskiego i Stanisława Augusta. Uwagę przyciąga okazały nagrobek fundatora kościoła, prymasa Antoniego ostrowskiego oraz epitafia Ludwika Desela i serca prymasa Polski Adama Komorowskiego. Witraże upamiętniają Jubileusz Roku 2000 oraz pontyfikat św. Jana Pawła II.

Opracował: ks. kan. dr Paweł Staniszewski