Rys historyczny: Domaniewice, jako wieś arcybiskupów gnieźnieńskich, posiadała kościół już przed 1357 r., prawdopodobnie z ich fundacji. Przed rokiem 1359 arcybiskup gnieźnieński Jarosław Bogoria Skotnicki erygował tutejszą parafię. Na początku XV w. parafia była tak rozległa, że dla wygody parafian w sąsiednim miasteczku, Głownie, w roku 1427 ufundowano drugi kościół, jako filialny. Z czasem (w XVII w.) przy kościele tym utworzono odrębną parafię.

Pierwszy kościół parafialny w Domaniewicach na początku XVI w. strawił pożar. W 1525 r. ks. Trojan ze Ślesina, proboszcz domaniewicki i łaski, ufundował nową świątynie, wzniesioną z cegły zwanej krzyżacką, według „struktury staroświeckiej” (tzw. gotyk mazowiecki), w formie okrągłej. Arcybiskup gnieźnieński Jan Łaski, prymas Polski, w 1525 r. dokonał konsekracji kościoła i ponownej erekcji parafii. Jednocześnie została ona wcielona do uposażenia prepozyta Kapituły Łaskiej, a infułaci łascy byli rzeczywistymi proboszczami Domaniewic aż do 1863 r., mimo że nigdy nie zamieszkiwali w Domaniewicach. Posługę w ich imieniu pełnili zastępcy, zwani mansjonariuszami. W roku 1649 dokonano pierwszego podziału parafii, tworząc nową parafię Głowno, która objęła dziesięć miejscowości. W samych Domaniewicach natomiast, podczas „morowego powietrza” w 1715 r., kościół został zniszczony przez pożar. Staraniem ks. infułata Karśnickiego spalony kościół odrestaurowano i prawdopodobnie wtedy zmieniono jego okrągłą formę na prostokątną. Poprawki budowlane robiono jeszcze w latach 1748, 1847 i 1863. Kościół otaczał obszerny cmentarz, na którym chowano zmarłych parafian do roku 1825.

Popadający w ruinę budynek kościoła rozebrano w 1919 r. Już jednak w roku 1910 rozpoczęto obok niego budowę kościoła według projektu arch. Józefa Piusa Dziekońskiego. Przed wybuchem I wojny światowej trzynawowa budowla była w stanie surowym. Ukończono ją dopiero w 1919 r. Dwa lata później, 5 V 1921 r., biskup sufragan warszawski Stanisław Gall dokonał konsekracji
kościoła.

Wzniesiony na wzgórzu, widoczny z daleka, wyglądał imponująco ze względu na swoją wielkość i piękno. Zadbano o wystrój wnętrza tej świątyni: ze starego kościoła farnego przeniesiono trzy ołtarze. Barokowy wielki ołtarz Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny, z ok. 1720 r., umieszczono w nawie głównej. Na jego zasłonie znajduje się obraz przedstawiający św. Bartłomieja Apostoła, patrona parafii, którego uroczystość obchodzimy 24 VIII. W nawach bocznych umieszczono barokowe ołtarze z ok. 1640 r., z obrazami św. Wojciecha (druga połowa XVII w.) i św. Anny (pierwsza połowa XIX w.).

W latach 1927-1932 odłączono część parafii, wcielając kilka wiosek (Czatolin, Wrzeczko, Gzinka) do nowo powstałej parafii Łyszkowice.

SANKTUARIUM MATKI BOŻEJ POCIESZYCIELKI STRAPIONYCH

Kilkaset metrów od kościoła parafialnego w Domaniewicach, przy trakcie Łowicz-Łódź, znajduje się Sanktuarium Matki Bożej Domaniewickiej, Pocieszycielki Strapionych. Jest to budowla jednonawowa, fundacji braci Wojciecha i Jakuba Celestów, wzniesiona w latach 1631-1633 na planie prostokąta, przykryta owalną kopułą. Konsekrowana dnia 15 X 1633 r. przez arcybiskupa
gnieźnieńskiego Jana Wężyka, prymasa Polski. Po wystawieniu kaplicy w 1633 r. fundatorzy umieścili w niej obraz Najświętszej Maryi Panny z Dzieciątkiem, malowany na desce, przypominający wizerunek Matki Bożej Śnieżnej, znajdujący się w Bazylice Santa Maria Maggiore w Rzymie. W 1795 r. dobudowano od frontu małą kruchtę o dwóch wejściach, a w roku 1817 zbudowano murowany parkan okalający kaplicę. W tej części Mazowsza sanktuarium jest najstarszym miejscem kultu Matki Bożej. Łaskami słynący obraz Matki Bożej został już w 1640 r. przyozdobiony koronami, a w roku 1760 srebrną sukienką. Właściwej koronacji obrazu koronami poświęconymi przez św. Jana Pawła II dokonał 8 IX 2000 r. nuncjusz apostolski w Polsce abp Józef Kowalczyk. Po ich zuchwałej kradzieży biskup łowicki Alojzy Orszulik ponownie koronował Matkę Bożą i Dzieciątko 8 IX 2002 r.

Na zasuwie cudownego obrazu znajduje się przedstawienie Świętej Rodziny (wcześniej, do 1794 r., było to biczowanie Pana Jezusa). W ołtarzu bocznym, po lewej stronie kaplicy, umieszczona jest figura Pana Jezusa Biczowanego (do 1794 r. obraz św. Mateusza Apostoła). Po prawej stronie znajduje się przepiękny obraz św. Franciszka z Asyżu (dawniej obraz św. Walentego).

Od 1795 r. na drewnianym chórze muzycznym zainstalowany jest prospekt organowy w kształcie orła w koronie z rozpostartymi skrzydłami, połączony z 7-głosowym instrumentem z ok. 1759 r. Nie wiadomo skąd przybył ani kto go wyrzeźbił, jednak na świecie nie ma drugich organów o tak oryginalnej i pięknej formie prospektu.

W 1975 r., z woli Stefana kard. Wyszyńskiego, prymasa Polski, kaplica domaniewicka została uznana za Sanktuarium Matki Bożej Domaniewskiej, Pocieszycielki Strapionych. W dowód wdzięczności parafianie domaniewiccy wznieśli Prymasowi Tysiąclecia pomnik, który znajduje się na placu pielgrzymkowym. Kaplica jest zjednoczona „szczególną więzią duchową” z Papieską Bazyliką Matki Bożej Większej w Rzymie. Z tego tytułu w określone dni można tu uzyskać odpust zupełny, nadany na mocy dekretu Penitencjarii Apostolskiej z dnia 8 VII 2009 r.

Opracował: ks. kan. dr Paweł Staniszewski