W 1625 roku Arcybiskup Henryk Firlej – Prymas Polski i Litwy, złożył w Kolegiacie Łowickiej, dzisiaj Katedrze, relikwie św. Wiktorii – dziewicy i męczennicy. Obchodząc rocznicę 400 lat obecności relikwii w naszej katedrze chcemy zaprezentować sarkofag jaki został odkryty w krypcie grobowej Arcybiskupa Firleja. Wraz z nim przekazujemy najważniejsze informację dotyczące Prymasa Henryka Firleja, jego krypty i sarkofagu oraz św. Wiktorii. Zapraszamy do oglądania naszej wystawy od 11 do 30 listopada br. w katedrze łowickiej.

Krypta Prymasa Henryka Firleja

Krypta arcybiskupa Henryka Firleja znajduje się pod posadzką prezbiterium, wzdłuż jego ściany północnej. Krypta była przykryta sklepieniem kolebkowym; jej wnętrze zostało przedzielone na pół ceglanym murem. We wnętrzu znajdował się cynowy sarkofag, niemal stykający się ze ścianami bocznymi krypty. Wieko sarkofagu zostało ozdobione krucyfiksem; do ścianek bocznych przymocowane zostały okrągłe plakiety z przedstawieniem figuralnym i herbem prymasa (Lewart). W narożnikach umieszczone były postacie proroków i świętych, a jego nogi miały formę lampartów. Mimo imponującego wrażenia, jakie wywarł sarkofag, był on mocno zniszczony. Dalsza jego eksploracja spowodowała konieczność częściowego demontażu.

Po odkręceniu przedniej ścianki okazało się, że znajduje się na niej napis: „ANNO DOMINI 1625”. Boczne ścianki sarkofagu obiegał napis: HENRICUS FIRLEI DE DĄBROWICZA ARCHIEPISCOPUS GNESNENSIS LEGATUS NATUS [R]E[G]NI POLONIAE [PRY?]MAS PRIMUSQUE PRINCEPS VIVENS FIERI FECIT.

Znalezienie sarkofagu oraz daty pozostaje w zgodzie ze źródłami, według których „grób prymasa usytuowany jest przed głównym ołtarzem pod schodami po stronie Ewangelii, a tym grobie znajduje się cynowy sarkofag”. Został on zamówiony przez Henryka Firleja jeszcze za życia w Gdańsku, a następnie przywieziony do Łowicza.

Prymas został pochowany w drewnianej trumnie obitej aksamitem przymocowanym do trumny migdałowatymi, złoconymi okuciami. Sam pochówek zachował się w bardzo złym stanie. Prymas ubrany był w ornat, na którym znajdował się paliusz. Z fragmentów tkanin zidentyfikowano ponadto fragmenty stuły, sutanny i manipularza. W dość dobrym stanie zachowały się dzianinowe rękawiczki. Głowa prymasa w mitrze spoczywała na poduszce wypełnionej trawą morską.

Opracowała: dr Monika Kamińska

Archeolodzy w Krypcie Arcybiskupa Henryka Firleja

Sarkofag Arcybiskupa Henryka Firleja w krypcie

Herb Arcybiskupa Henryka Firleja na plakiecie umieszczonej na sarkofagu

Arcybiskup Henryk Firlej Prymas Polski (1624-1626)

Urodził się w 1574 roku, jako syn Jana Firleja herbu Lewart, marszałka wielkiego koronnego i wojewody krakowskiego. W młodości ochrzczony jako kalwinista, po śmierci ojca matka i bracia wychowali go na katolika. Jego ojcem chrzestnym był król Henryk Walezy. Henryk Firlej miał protektora w osobie papieża Klemensa VIII, który jeszcze jako nuncjusz apostolski w Polsce (1588-1589) zaznajomił się z jego rodziną. To właśnie jemu zawdzięczał liczne godności, które otrzymał podczas swoich studiów w Rzymie. Dzięki niemu po powrocie do Polski otrzymał także miejsce w królewskiej kancelarii, gdzie szybko awansował, gdyż był gorliwy i pracowity, nie uchylał się od licznych obowiązków, pozostając przy tym człowiekiem skromnym i uprzejmym.

W 1616 roku otrzymał nominację królewską na biskupa łuckiego. Rok później papież na prośbę monarchy zatwierdził jego translację na biskupstwo płockie. Rządził tam wzorowo przez sześć lat będąc przykładem dla duchowieństwa i wiernych. Sprowadził też do Pułtuska bonifratrów, dla których ufundował szpital i kaplicę. W 1624 roku otrzymał niespodziewanie królewską nominację na arcybiskupstwo gnieźnieńskie. Było to dla niego wielkim zaskoczeniem, gdyż nigdy o takiej wysokiej godności nie myślał. Przyjął ją jednak z wdzięcznością upatrując w woli króla zamysł Pana Boga.

Z początkiem 1625 roku odbył uroczysty wjazd do Łowicza. Tutaj sprowadził zaraz bonifratrów, fundując im szpital i kaplicę Z powodu choroby i szalejącej zarazy odłożył ingres do katedry gnieźnieńskiej na następny rok, ten jednak nigdy nie doszedł do skutku. Zmarł niespodziewanie 25 lutego 1626 roku w Skierniewicach w 52 roku życia. Zgodnie z życzeniem został pochowany w kolegiacie łowickiej, gdzie jeszcze za życia przygotował dla siebie grób i postawił nagrobek.

Arcybiskup Henryk Firlej zostawił w kolegiacie łowickiej relikwie Świętej Wiktorii – Dziewicy i Męczennicy.

                                                                                               Opracował: Ks. dr Paweł Staniszewski

Portret Arcybiskupa Henryka Firleja

Tekst epitafium z nagrobka Arcybiskupa Henryka Firleja

Henryk Firlej z Dąbrowicy, syn Jana – wojewody i starosty krakowskiego, marszałka wielkiego koronnego, podniesiony ze świętego źródła przez Henryka, króla Francji i Polski. Po tym jak pracowicie spędził młodość w Rzymie ćwicząc ogładę obyczajów, papież Klemens VIII uczynił go pokojowcem. Gdy potem pełen cnót i zaszczytów powrócił do ojczyzny, u tegoż papieża w sposób najgodniejszy sprawował funkcję wielkiego ambasadora króla Zygmunta III. Następnie był referendarzem koronnym i podkanclerzym. Z biskupstwa łuckiego został przeniesiony na płockie, a z niego w r. 1624 został przez Urbana VIII mianowany arcybiskupem gnieźnieńskim. Człowiek wzniosłego ducha, na miarę prymasowskiego urzędu i godności, ceniony przez wszystkich ze względu na bohaterskie cnoty. Jako książę ozdobił ten kościół wieloma darami, a wśród nich relikwiami świętej Wiktorii dziewicy i męczennicy. Rozważając sprawy większe żyć przestał w roku 1626 i tu jest pochowany.

 Tłumaczył dr hab. Michał Kurzej

Nagrobek Arcybiskupa Henryka Firleja – katedra łowicka

Życiorys Świętej Wiktorii

Święta Wiktoria z Sabiny, zwana również Wiktorią z Rzymu, zmarła 18 grudnia pomiędzy 250 a 303 rokiem we Włoszech. Była dziewicą i męczennicą za wiarę.

Urodziła się w rodzinie patrycjuszy z rodu Sabinów. Żyła za panowania cesarza Decjusza lub Dioklecjana, czyli w czasie wzmożonych prześladowań chrześcijan. Do dzisiaj zachowało się niewiele informacji na temat życia Świętej. Przetrwały jedynie dowody kultu, które uznaje się za potwierdzenie jej życia. Jest wymieniana w tekście Adelhelma pt. O dziewictwie, który pochodzi z VIII wieku.

O jej życiu opowiada legenda, według której święta Anatolina była jej przyjaciółką lub siostrą. Wiktoria była zaręczona z Eugeniuszem, z kolei Anatolia miała wyjść za Tytusa Aureliusza. Wiktoria, jako kobieta wierząca, ubolewała nad brakiem wiary swojego narzeczonego. Przyjaciółki miały postanowić, że z miłości do Boga i Jezusa zachowają dziewictwo. Decyzja ta bardzo dotknęła obydwu młodych narzeczonych, którzy zdecydowali się porwać i uwięzić kobiety. Postanowili przetrzymywać je, aż zgodzą się na ślub. Przyjaciółki pozostały jednak wierne swojemu wyborowi. Eugeniusz doniósł cesarzowi, że jego narzeczona jest chrześcijanką. Był to wyrok śmierci dla Wiktorii, która zginęła śmiercią męczeńską pomiędzy 250 a 303 rokiem – przez ścięcie lub przebicie mieczem.

Relikwie Świętej znajdują się w Subiaco i w Łowiczu.

Na podstawie: Życiorysy.pl

Ołtarz Świętej Wiktorii w katedrze łowickiej.

Zdjęcia: dr Monika Kamińska, Ks. dr Piotr Kaczmarek, Ks. Adam Matysiak