Rys historyczny: Wieś Kozłów Szlachecki została założona przed XIII w. Aż do końca XVI w. wieś ta była siedzibą starego mazowieckiego rodu Kozłowskich. Do XV w. Kozłów Szlachecki był jedynym osiedlem leżącym wśród Puszczy Mazowieckiej, miejscem wielkich łowów na dzikiego zwierza, organizowanych przez osiadłych w Sochaczewie książąt mazowieckich i jedynym ośrodkiem kulturalnym, gdyż już w XIV w. powstała tu szkoła parafialna. Bardzo szybko, prawdopodobnie w 1205 r., erygowano tu parafię, która jest jedną z najstarszych na terenie Mazowsza. Parafia powstała zapewne dzięki staraniom ówczesnego dziedzica Kozłowa, Mikołaja herbu Lis, który był fundatorem pierwszego kościoła, prawdopodobnie drewnianego. Przez lata informował o tym napis wyryty na tablicy umieszczonej w 1781 r. na lewej ścianie prezbiterium podczas jego restauracji. Niestety, po 1962 r. tablica zaginęła.

Kolejny kościół, stojący do dzisiaj, został wzniesiony w stylu późnogotyckim w 1470 r., staraniem potomków pierwszego fundatora. Jako budulca użyto cegły, a do podmurowania skarp wykorzystano głazy narzutowe. Istnieje teoria mówiąca, że Kozłowscy mogli ufundować tę drugą świątynię już w XIV w., albowiem w 1603 r., podczas wizyty biskupa poznańskiego Wawrzyńca Goślickiego (1601-1607), posiadała ona dokument z 1389 r. potwierdzający jej erekcję. Wizytowany wówczas przez biskupa Goślickiego kościół pw. św. Floriana i św. Mikołaja biskupa był w dobrym stanie. Wewnątrz znajdowały się trzy ołtarze. Posiadał też dość znaczne uposażenie. Sam biskup w notatce powizytacyjnej zapisał: Anno 1205 Nicolaus de Kozłow haeres ecclesiam parochialem erexit cujus ecclesiae principalis patronus est S. Nicolaus.

Oprócz kościoła biskup Goślicki odnotował także istnienie w Kozłowie Szlacheckim drewnianej kaplicy pw. św. Zofii, która łączyła się z dworem rodziny Wilkanowskich. Nie posiadała ona żadnego uposażenia, aparatów i innych sprzętów kościelnych. Nabożeństwa odprawiał tu czasami proboszcz, wikary, albo też zakonnicy z najbliższych klasztorów. Przy kościele znajdowała się także szkoła, połączona z domem wikarego. Jej rektor miał dwóch pomocników do służby kościelnej. Wojny szwedzkie w XVII w. częściowo zniszczyły wieś i kościół. Dopiero na początku XVIII w. powoli dźwigał się on z ruin, a w 1781 r. został konsekrowany. Jednak w XIX w. Kozłów znacznie podupadł. Powodem było zubożenie miejscowej ludności, którą zaborca prześladował za udział w powstaniu listopadowym i styczniowym. Pod koniec XIX stulecia niszczejący kościół został wyremontowany według planu arch. Konstantego Wojciechowskiego. Dobudowano wtedy wieżę, w której następnie umieszczono dwa dzwony. Jeden z nich do dziś służy parafii. Wnętrze kościoła zostało wzbogacone gdy w 1901 r. ze starego kościoła w Godzianowie sprowadzono osiemnastowieczne wyposażenie podstawowe w postaci ołtarza głównego z tabernakulum oraz drewnianej, polichromowanej ambony.

I wojna światowa położyła kres świetności kościoła. Ofensywa niemiecka i kontrofensywa rosyjska dwukrotnie go niszczyły. Zburzono wieżę i ścianę południową, pozostały tylko zręby kościoła. Destrukcji dopełnili Niemcy paląc ołtarz, organy, ambonę i ławki oraz plebanię. Mury zniszczonego kościoła, który przez cały 1915 r. znajdował się w strefie przyfrontowej, wojska niemieckie zamieniły na stajnie, a ludność wsi została częściowo ewakuowana. Zniszczenia były ogromne, ale już podczas wojny przystąpiono do spontanicznej odbudowy, którą zainicjował ks. Franciszek Kołodziejski, sporządzając własnoręcznie dwa prowizoryczne ołtarze i ambonę. Niemiecka nawałnica wojenna we wrześniu 1939 r. również nie oszczędziła miejscowego kościoła, który znalazł się w pasie ciężkich walk nad Bzurą. Pociski artyleryjskie, podobnie jak w 1914 r., uszkodziły świątynię. Ówczesny proboszcz parafii, ks. Jan Stosio, stracił życie w dniu wyzwolenia 17 I 1945 r. Został rozstrzelany przez rosyjskiego żołnierza w czasie odwrotu armii niemieckiej. Jego zwłoki spoczywają na miejscowym cmentarzu. Następca, który uporządkował świątynię, przybył tu z Wieliszewa na własną prośbę. Jednak do gruntownego remontu kościoła przystąpił dopiero ks. Julian Paśkiewicz w 1968 r. Usunięto wszystkie dziewiętnasto- i dwudziestowieczne elementy zbijając tynk i przywracając murom zewnętrznym dawny wątek gotycki.

Dzisiaj jest to budowla gotycka, z zakrystią od północy. Od zachodu łączy się z czterokondygnacyjną wieżą, zbudowaną na planie kwadratu. W ołtarzu głównym znajdują się barokowe rzeźby z XVIII w., przedstawiające św. Wojciecha, św. Stanisława oraz Aniołów. W polu głównym umieszczony jest wizerunek Matki Bożej z Dzieciątkiem z końca XVIII w. Na południowej stronie kościoła znajduje się obraz św. Mikołaja. Ołtarze boczne dedykowane są św. Antoniemu Padewskiemu i Matce Bożej Nieustającej Pomocy. Ten ostatni powstał w 2005 r. jako wotum dziękczynne, związane z obchodami 800-lecia erygowania parafii. W świątyni jest ambona o charakterze klasycystycznym, zwieńczona barokową rzeźbą św. Jana Nepomucena. Warto zwrócić uwagę na drewnianą, osiemnastowieczną figurę św. Antoniego i wykonaną z piaskowca rzeźbę św. Józefa z Dzieciątkiem, pochodzącą z 1763 r., a także szesnastowieczny dzwon.

Opracował: ks. kan. dr Paweł Staniszewski